همیشه بسیار شنیدهایم که چاقی و دیابت دو بیماری مرتبط و تأثیرگذار بر یکدیگر هستند. ولی بسیاری از افراد درگیر با چاقی به علت اینکه اطلاعات کاملی در مورد اثرات سوء این معضل بر بدن خود ندارند، درمان را بهصورت قطعی و منسجم دنبال نمیکنند. درواقع این گروه از این موضوع غافل هستند که چاقی میتواند تا چه حد سلامتی آنها را تهدید نماید.
چاقی میتواند در بدن ریسک ابتلا به دیابت، فشارخون بالا، بیماریهای قلبی و … را افزایش دهد. بدین ترتیب فرد را مستعد بسیاری از بیماریها نماید. در این مطلب بیشتر حول چاقی و دیابت سخن خواهیم گفت و در این فرصت مقتضی مضرات چاقی و اضافهوزن را برمیشماریم. با این رویکرد میکوشیم تا افراد چاق را به تغییر سبک زندگی و انتخاب روشی سالم مجاب نماییم. همچنین به آنها گوش زد نماییم، تنها معضل شان عدم تناسباندام نیست، بلکه بیماریها یکی پس از دیگری در کمین شان نشستهاند. با کمی همت و اراده و داشتن رژیم غذایی مناسب از تمامی این معضلات رهایی مییابند.
چاقی چیست:
در بسیاری موارد پیش میآید، بعد از آزمایشهای بالینی فرد چاق با مشکل و بیماری خاصی درگیر نباشد و رابطهای بین چاقی و دیابت برای وی کشف نشود. ولی به حتم میتوان ادعا نمود، در آینده چاقی زمینهساز بسیاری از مشکلات در بدنش خواهد بود. ازاینرو عقلانیترین کار اتخاذ روشی منطقی بهمنظور دفع آن از بدن و اعمال رژیمهای پیشگیرانه میباشد. در تعریف کلی چاقی میتوان به انباشت بیشازحد تودههای چربی در قسمتهای مختلف بدن اشاره نمود که بعد از آنالیز و محاسبه به کمک تست BMI مقدار مشخص آن تعیین میگردد. در کنار چاقی اضافهوزن نیز مطرح میگردد و گاهاً باهم بهاشتباه گرفته میشوند. ولی این دو در واقعیت باهم کاملاً متمایز هستند و هر یک بهگونهای در بدن ظاهر میشوند.
درواقع اضافهوزن مربوط به ماهیچهها، عضلات، استخوانها و … شده و چندان به انباشت بیرویه چربی در بدن ارتباطی ندارد. افراد دارای اضافهوزن گاهاً ماهیچههای بزرگ یا استخوانبندی درشتی دارند که این امر سبب نشان دادن، وزن با مقدار بیشتری از حد معمول میشود. بدین ترتیب میتوان گفت اضافهوزنی که از این موضوع عارض شود، خطرزا نیست. ولی در بیشتر مواقع وقتی سخن از اضافهوزن در کنار چاقی میآید، همان ورود بیشازاندازه چربی به بافتهای بدن و جنبه خطرزای آن است که مدنظر میباشد.
آشنایی با دیابت و انواع آن:
هورمون انسولین که وظیفه تنظیم و کاهش قند خون را در بدن بر عهده دارد گاهاً به مقدار مناسب ترشح نشده و به علت عدم توانایی بدن در تولید آن فرد با عوارض قند بالا مواجه میشود. ازاینرو میتوان یکی از عوامل شناسایی دیابت را قند خون بالا دانست. دیابت در دو نوع خود را نشان میدهد و پزشکان دلایلی متفاوتی را برای بروز آن برمیشمارند. دیابت نوع یک که به خاطر عدم توانایی بدن در تولید انسولین وقوع مییابد، مخصوص به سنین پایین است.
ولی دیابت نوع دو که اغلب در سنهای بالاتر خود را نشان داده، به دلیل واکنش نامناسب بدن به انسولین رخ میدهد. در تحقیقات پزشکی به اثبات رسیده که چاقی و دیابت از نوع دو در ارتباط باهم بوده و تغییرات ناخواسته که زمینه دیابت را فراهم نمودهاند از چاقی و تأثیرات ناخوشایند آن در بدن ظاهرشدهاند. با توجه به اینکه دیابت نوع 2 با شدت و سرعت فراگیری بیشتری خود را نشان میدهد، لزوم مبارزه با عوامل سببزای آن را بیشازپیش مینماید.
معرفی عوارض بعد از دیابت:
چاقی و دیابت دوش به دوش هم بهپیش میروند، اما دیابت فقط در افزایش قند خون متوقف نشده و با علائم بسیار ترسناکتری خود را نشان میدهد. بدین ترتیب به جرات میتوان گفت تأثیرات دیابت بسیار فراتر از قند خون و گاهاً فرد را با نابینایی، بیماری کلیوی ثانویه، آسیبدیدگی اعصاب و … درگیر میسازد. ازاینرو باید باقدرت بیشتر با چاقی که زمینه بروز دیابت را فراهم میسازد مبارزه نمود. طی آزمایشها مشخصشده که بیماران دیابتی 2 تا 4 برابر بیشتر با احتمال بیماریهای قلبی و عروقی و انواع سکتههای مغزی و قلبی مواجه هستند.
با افزایش تعداد افراد چاق سازمان بهداشت جهانی اعلام نموده آمار دیابت نیز به همان نسبت ارتقا سطح را نشان میدهد. بهگونهای که حدود 15 سال آینده افراد درگیر دیابت 2 برابر خواهد شد. مقاومت به انسولین در افراد چاق دیر یا زود به سراغشان خواهد آمد که این امر سبب عدم تبدیل قند خون به انرژی شده و انباشت بیرویه آن التهابات سلولی را دامن میزند. این التهابات اولین تأثیر ناخوشایند خود را بر روی قلب این عضو حساس نشان میدهد. البته این التهاب ساکت ننشسته و با مرور زمان بر روی تمامی اعضای بدن متناسب باقدرت و توان جسمی فرد تأثیر نامطلوب خود را میگذارد.
ارتباط چاقی و دیابت:
افراد چاق در زمان ابتلا به دیابت با تغییر متابولیسم بدن مواجه شده و همین امر زمینه درگیری با دیگر بیماریها را برای آنها فراهم میسازد. درواقع دیابت مانند یک بیماری مزمن در بدن عمل نموده و بدین طریق ارگانهای بدن را ضعیف میسازد. بهمنظور جلوگیری از دیابت باید درروند چاقی با کمک رژیم های غذایی و رژیمهای لاغری تغییر ایجاد نمود. بدین ترتیب عملکرد هورمونها در بدن تنظیمشده و علائم مبتلایان به دیابت فرو مینشیند. ارتباط چاقی و دیابت را بهگونههای متفاوتی بررسی میکنند، زیرا تأثیرات این دو به حالات مختلفی صورت میگیرد. از دست دادن حساسیت بدن در برابر انسولین آزادشده توسط غدد پانکراس که از عوارض شایع دیابت است در افراد چاق با شدت بالایی بروز میکند.
درواقع این سلولهای چربی هستند که در برابر چنین موقعیتی از خود مقاومت نشان میدهند و سلولهای ماهیچه یا بههیچوجه چنین حالتی را بروز نداده یا بهندرت درگیر چنین عارضهای میشوند. به همین دلیل برای افراد چاق حیاتی است که از چربیهای انباشته در بدن خود رهاشده و آنها را با عضلاتی قوی و سالم جایگزین نمایند. برای فرار از عوارض چاقی که دیابت را بهعنوان مهمترین بیماری همراه خود دارد، تحرک کافی، انجام برنامههای ورزشی منظم، کاهش کالریهای اضافه و … بهترین راهکارهای پیشرو است. باید به خاطر داشت که هرچه به تجمع سلولهای چربی افزوده شود، به همان نسبت نیز شاخص خطر ابتلا به دیابت سیر صعودی خود را طی میکند.
عوامل تأثیرگذار بر چاقی و دیابت:
وقتی اذعان میداریم که عوامل تأثیرگذار بر چاقی و دیابت، قرین، دوست و همسایه دیواربهدیوار هم هستند، پس باید احتمال آن را نیز داد که عوامل تشدیدکننده آنها نیز باهم مشابه باشد. ازاینرو در این بخش به ذکر عواملی میپردازیم که هم چاقی را بر فرد عارض میسازند و هم زمینه بروز دیابت را جدیتر میکنند.
· رژیمهای ناسالم:
رژیم غذایی ناسالم هم میتواند بهصرف نامنظم وعدههای غذایی اشاره داشته باشد و هم به مصرف بیرویه خوراکیها و هم عادت به رژیمهای فست و فودی سرشار از کالری و چربی فراوان؛ پس وقتی سخن از رژیم سالم به میان میآید یعنی افزودن حجم صحیحی از سبزیها، میوهها، پروتئین و … در کنار قطع غذاهای چرب، پرنمک، شیرین؛ در این صورت میتوان ادعا داشت رژیمهای ناسالم را به کناری گذاشتهایم و بر نحوه تغذیه خودکنترل داریم.
· ژنتیک و وراثت:
یکی دیگر از عواملی که ریسک ابتلا به چاقی و دیابت را افزایش میدهد، وراثت و انتقال ژنها از والدین به نسلهای بعدی است. در این حالت فرد باآنکه بر نحوه زندگی خود و کیفیت آن نظارت دارد، اما بازهم روند کاهشی در وزن خود مشاهده نمیکند. ولی بههرحال مراقبتها میتواند تا حدی از تشدید علائم جلوگیری کرده و بدنی قوی و مقاوم را در برابر عوامل مهاجم به وی ببخشد.
· افزایش سن:
افزایش سن احتمال درگیری با عوارض دیابت را بالا میبرد، ازاینرو متخصصان تغذیه توصیه میکنند که باید به تغذیه سالمندان توجه ویژه شود. با بالا رفتن سن حتی اگر فرد با چاقی نیز مواجه نباشد دیابت در کمین وی است. ازاینرو مشکلات قلبی، فشارخون و … نیز بیشتر برای افراد در سنین بالا رخ میدهد.
· فشارخون بالا:
چاقی التهاب رگهای خونی و افزایش فشارخون را سبب میشود و بهمرورزمان فرد را مستعد دیابت نوع 2 میکند. البته فشارخون در بروز بیشتر بیماریها دخیل است، ازاینرو اگر بر دیابت نیز تأثیرگذار باشد، جای تعجبی نیست.
· کلسترول بالا:
خون بههیچوجه کلسترول بالا را تحمل نمیکند و خود را بهسرعت با علائمی چون ناراحتیهای قلبی نشان میدهد. افراد چاق حتی اگر هنوز با ناراحتیهای قلبی و عروقی درگیر نباشند، به حتم با کلسترول بالا که عامل بروز بیماری دیابت است، دستوپنجه نرم میکنند.یکی از عوارض مهم چاقی کلسترول خون بالا می باشد.
· بارداری:
حتماً در مورد دیابت دوران بارداری مطالبی شنیدهاید. بارداری دوران حساسی است، زیرا فرد تا حد زیادی قادر نیست بر روی رژیم غذایی خود به دلیل حضور جنین، کنترل نماید و این موضوع زمینه بروز دیابت را فراهم میسازد. البته این نوع خاص از دیابت بهمحض اتمام دوران بارداری تا حد زیادی مرتفع شده و مشکلات آن نیز برطرف میگردد. ولی باید دقت نمود تا این مشکل گذرا و مقطعی بر روی جنین و سلامت آن تأثیر منفی نگذارد.
· مصرف برخی از داروها:
داروهای شیمیایی در هر نوع و با هر ماده تشکیلدهندهای تأثیرات مخرب سلولی خاص خود رادارند. اگرچه ازیکطرف به درمان موضعی و تسکین دردها میپردازند، ولی از جهات بسیاری زمینه نارساییها را در بدن سبب میشوند. ازاینرو حتماً از مصرف بیرویه و خودسرانه داروها به جد اجتناب نمایید و فقط حد مجاز آن طبق نسخه پزشک را استفاده کنید.
· استرس:
استرس نیز مانند فشارخون میتواند، انبوهی از بیماریها را به بدن دعوت کند. ازاینرو اختیار سبکی از زندگی با کمترین درصد استرس و نگرانیها گامی مؤثر در جهت حفظ سلامت روح و روان و صدالبته جسم است. افراد استرسی بیشتر به عوارض چاقی و دیابت از نوع 2 درگیر شده و التهاب سلولی که اصلیترین زمینهی بروز چاقی است را تجربه میکنند.
· برهم زدن ریتم شبانهروزی بدن:
مصرف برخی خوراکیها در ساعات غیرمعمول از شبانهروز و یا حتی انجام تمرینات ورزشی بدون برنامهریزی و به صورتی نامنظم برای افراد مبتلابه دیابت مضر و خطرزا است. بدن این افراد در برابر هرگونه تغییرات ناگهانی حساس بوده و آن را با افزایش حجم تودههای چربی و افزایش عوارض دیابت نشان میدهد. با پیروی از ریتم شبانهروزی همیشگی خود و اعمال تغییرات بهصورت تدریجی و آهسته بر این دو بیماری غلبه نمایید و شانس یک زندگی سالم و سرشار از نشاط را به خود اهدا کنید.
بهترین راهکار برای مقابله با چاقی و دیابت:
به خاطر داشته باشید که افراد چاق برای استفاده از انسولین موجود در خون با فشار مضاعفی نسبت به افراد لاغراندام مواجه هستند. این امر زمینه ابتلا به دیابت را در آنها افزایش میدهد. بهگونهای که تحقیقات پزشکی در ایالاتمتحده نشان داده، بیش از 90 درصد افراد دیابتی ساکن در این کشور به مشکل چاقی نیز دچار هستند. با سرعت سریع جوامع به سمت چاقی انتظار میرود در آیندهای نهچندان دور بر تعداد افراد چاق دیابتی به طرز شگفتی افزوده شود. ولی برای پیشگیری از بروز همزمان چاقی و دیابت چه تمهیداتی میتوان چید در ادامه مهمترین آنها را معرفی میکنیم.
· کاهش وزن:
این کاهش وزن میتواند حتی مقدار کمی بین 5 تا 10 درصد را نیز دربر بگیرد. بسیاری از افراد چاق مبتلابه دیابت گمان میکنند که باید در هفته چندین کیلو وزن کم کنند، بنابراین از اندیشیدن به آن منصرف میشوند. این در حالی است که حتی باکم نمودن مقدار محدودی از وزن نیز قادر میشوید بر مشکلات چاقی و دیابت فائق آیید.
· تغییرات ملایم در سبک زندگی:
ایجاد تغییرات اما بهتدریج و به آهستگی در سبک زندگی علاوه بر پیشگیری میتواند، در سرعت بروز این دو بیماری تأخیر انداخته و سرعت ظهور آنها را از 40 تا 60 درصد کاهش دهد. منظور از سبک صحیح زندگی کنترل قند خون و جلوگیری از کاهش یا افزایش ناگهانی آن است. کاهش یکباره قند خون نیز خطرزا است و خطراتی چون بیهوشی، تشنج، کما و مرگ را برایتان به دنبال دارد.
· تمرینات ورزشی:
ورزش زرهی فولادین است که میتواند شمارا در برابر هر عامل بیماریزایی ایمنی بخشد. فقط با انجام 150 دقیقه پیادهروی در هفته میتوانید، به چنین مزیت بزرگی نائل شوید. بدین ترتیب نهتنها در برابر چاقی و دیابت مقاوم میگردید، بلکه سختترین بیماریها را بهزانو درمیآورید.
· مصرف منظم داروها:
برای هر دو نوع دیابت داروهای خاصی توسط پزشکان تجویز میشود. در این حالت استفاده صحیح و بر اساس دوز تعیینشده حیاتی است. این داروها با کاهش قند خون، فرد را از عوارض دیابت بر حذر میدارند. ولی مصرف خودسرانه و بیبرنامه این داروها شمارا با کاهش ناگهانی قند خون مواجه ساخته و خطر سکته قلبی و خصوصاً مغزی را برایتان به دنبال دارد. البته دقت داشته باشید با کاهش حتی 5 کیلویی وزنتان تا حد زیادی از مصرف این داروها بینیاز میشوید.
· کاهش استرس:
کاهش استرس محل کار و دوری از محیطهای تنشزا برای تمامی افراد جامعه ضروری است. ولی این موضوع برای افراد دیابتی از اهمیت دوچندانی برخوردار میباشد. هرگونه استرس و نگرانی سبب میشود تا علائم التهاب سلولی افزایشیافته و فرد شرایطی بهتری برای عود چاقی و دیابت داشته باشد. اگرچه شاید نتوان از اضطرابهای گاه و بیگاه که به سمت بشر امروزه رهسپار هستند، کم نمود اما با انجام تمرینات آرامشبخش میشود تا حدی از شدت تأثیرات نامطلوب آنها بر بدن کاست.
· تغذیه مناسب:
جایگزینی قندهای سالم با نمونههای صنعتی و پرهیز از غذاهای کنسروی و تعیین یک رژیم مملو از سبزیها و میوههای تازه و هر آنچه برای سلامتی مناسب است، مانند روغنهای طبیعی کنجد، زیتون و … میتوانند، بدن شمارا در برابر حملات دیابت قوی سازند. با این رویکرد سدی محکم در برابر پیشرفت این بیماری ایجاد نموده و از سرعت آن تا حد زیادی میکاهید.
· عدم استفاده از کربوهیدراتهای پیچیده:
کربوهیدراتهای پیچیده علاقه زیادی به بالا بردن قند خون نسبت به سایر مواد غذایی دارند، ازاینرو به ناگاه انسولین را در بدن افزایش داده و با ارتقا مقاومت به انسولین، افزایش وزن بیرویه رخ میدهد. تا حد امکان باید مصرف مواد غذایی چون سیبزمینی، غلات، ماکارونی و … را بهعنوان کربوهیدراتهایی پیچیده کاهش داد. بدین ترتیب از وقوع چنین معضلاتی پیشگیری کرد.
· افزایش میزان فیبر:
اگرچه عدم استفاده از کربوهیدراتها و افزایش فیبر جزء انتخاب سبک مناسب زندگی است، اما به علت اهمیت بالای آن پرداختن به این مبحث بهصورت جداگانه خالی از لطف نیست. فیبرها با مزایایی چون بهبود کنترل خون، کاهش غلظت لیپیدهای پلاسما، تأمین کالری کمتر، احساس سیری بیشتر و درنهایت تمایل به مصرف غذایی با حجمی محدودتر میتوانند در کاهش چاقی و دیابت نقش سازندهای داشته باشند.
علائم مختلف دیابت نوع 2 در افراد مبتلابه چاقی:
نگرش افراد به چاقی فقط از منظر عدم زیبایی و تناسباندام سبب شده، یک تصمیم جدی برای برطرف ننمودن این معضل از سوی آنها صورت نگیرد. این در حالی است که چاقی میتواند عوارض بسیار مهم و شدیدی بر دیابت داشته باشد، در مقابل کاهش وزن نیز تأثیر شگرفی بر کاهش عوارض دیابت دارد. البته به علت تأثیر فراوان وراثت و ژنتیک بر ایجاد تودههای چربی در بدن نمیتوان تنها عامل چاقی را پرخوری و مصرف بیرویه انرژی و کالری دانست؛ اما بههرحال تنظیم سوختوساز بدن گامی مؤثر در جهت مبارزه با دیابت برگرفته از چاقی است. در اینجا به ذکر علائم دیابت نوع 2 که در افراد چاق ظاهر میشود، اشاره میکنیم.
· تکرر ادرار:
کلیهها اولین عضوی هستند که داوطلبانه وارد کارشده و بهمنظور دفع قند خون شروع به تولید ادرار میکنند تا بدین طریق به حذف قند خون اضافی در بدن بپردازند. ازاینرو افراد چاق دیابتی در همان اولین زمانها با گلهمندی از تکرر ادرار به پزشکان معالج مراجعه میکنند و درخواست مداوای آن را دارند.
· افزایش تشنگی:
مصرف آب فراوان یکی دیگر از ترفندهای طبیعی بدن در جهت بهبود وضعیت نابسامان ایجادشده است. ازاینرو افراد مبتلابه چاقی و دیابت دائماً با پیغام تشنگی مفرط از سوی مغز مواجه بوده و بهناچار حجم آب مصرفی خود را بالا ببرند. البته این پیغام خوبی در جهت آگاهسازی افراد میباشد زیرا بسیاری بیماران دیابتی تا سالها از بیماری و شدت پیشرفت آن در بدنشان بیاطلاع هستند و این خطر را چندین برابر میکند.
· بیحسی دستوپا:
شاید در ابتدا احساس سوزنسوزن شدن دستوپا افراد چاق دیابتی را آزار دهد، اما با گذر زمان و بیتوجهی به این معضل علائم شدت گرفته و گاهاً با بیحسی دستوپا عود بیماری را نشان میدهد. بهگونهای که حتی فرد را از انجام امور معمول روزانه خود ناتوان میسازد.
· ضعف و خستگی مفرط:
ضعف و خستگی مفرط نیز یکی دیگر از علائم دیابت نوع 2 است که در افراد مبتلا به چاقی بروز میکند و گاهی این عارضه چنان رخ نشان میدهد که حتی فرد را از زندگی معمولش نیز بازمیدارد. این امربر کمتحرکی وی افزوده و زمینه اوج گرفتن چاقی و دیابت را در فرد فراهم میسازد.
· پیش دیابت:
پیش دیابت نوعی بیماری با افزایش گلوکز خون است، اما سطح آن در مقایسه با بیماران دیابتی چندان بالا نیست. ولی همین مقدار کم نیز میتواند در آینده به ناتوانی سلولها در جذب انسولین و بروز دیابت نوع 2 کمک نماید، ازاینرو توجه به آن الزامی است.
· ناراحتیهای پوستی:
ناراحتیهای پوستی نیز از دیگر مشکلاتی است که افراد دیابتی باید با آن دستوپنجه نرم کنند. این موضوع برای خانمها که به زیبایی ظاهری خود اهمیت بیشتری میدهند، دوچندان جلوه میکند. ولی وقتی به حالتهای سختتری چون پوست حساس، دارای خارش و سوزش برسیم حتی آقایان نیز از تحمل آن عاجز میشوند و به فکر چاره میگردند.
· عفونتهای مکرر:
از دیگر معضلاتی که خطر فراوانی ایجاد میکند، عفونتهای مکرر میباشد. این عفونتها ممکن است در هر بخشی از بدن رخ نشان دهد. گاهی به یک عفونت ساده سینوسی ختم شود و گاهی نیز تا عفونت کلیهها نیز ادامه یابد. بدین ترتیب احتمال از کار افتادی ارگانهای بدن متأسفانه با این عفونتهای مکرر بالا است و خطری جدی محسوب میشود.
· سندروم متابولیک:
سندروم متابولیک یک عارضه مرتبط با تمامی عوامل خطرزا مانند فشارخون، افزایش تریگلیسیرید، افت کلسترول خوب و … است. افراد چاق با احتمال بالای درگیری با آن مواجه بوده همین امر افزایش 5 برابری ابتلا به دیابت را نیز در این افراد ارتقا میدهد. این بیماری با افزایش سن تشدید شده و بهصورت وراثتی انتقال مییابد و یکی از عوامل حتمی در ایجاد چاقی و دیابت شناختهشده است.
· طولانی شدن پروسه بهبود زخمها:
آخرین و البته مهمترین عارضه افراد چاق دیابتی دیر خوب شدن زخمها است که نگرانی قطع عضو را در آنها بالابرده است. طولانی شدن پروسه درمان یا عدم بهبودی بسیاری از زخمها از نگرانیهای رایج بیماران دیابتی است که نمیشود از کنار آن با بیتفاوتی گذشت. تحقیقات علمی میکوشند راهی را برای مبارزه با این معضل نگرانکننده بیابند.