مصرف زینک و نقش آن در سلامتی انسان توجه به مصرف زینک و نقش آن در سلامتی انسان به دلیل عدم توانایی بدن در تولید این عنصر و حتی ذخیره‌سازی آن برای مدت طولانی، بسیار مهم و ضروری است. البته این اهمیت زمانی که متوجه شویم زینک می‌تواند در پیشگیری و بهبود بسیاری از امراض ما را کمک نماید، بیش‌ازپیش خواهد شد. امروزه به‌منظور دریافت مقادیر قابل‌توجهی از زینک پزشکان رژیم‌های غذایی سرشار از این عنصر حیاتی را پیشنهاد داده یا در کنار آن از مکمل‌های حاوی این عنصر برای برخی از بیماران تجویز می‌نمایند.
بدین طریق می‌توان علائم ناشی از کمبود این عنصر را در بدن فرونشاند. در این مطلب به‌صورت اختصاصی در مورد دلایل اهمیت مصرف زینک و نقش آن در سلامتی انسان سخن گفته و آشنایی‌تان را در مورد این عنصر مهم جهان هستی ارتقا می‌دهیم.
آشنایی بیشتر با زینک و نقش آن در سلامتی انسان:
زینک یک ماده معدنی و همان عنصری است که اغلب آن را بانام روی می‌شناسند و کمتر تحت عنوان زینک به همگان معرفی‌شده است. روی در کنار دیگر عناصر معدنی شرط بقا و حیات بشر هست و بدون آنها زندگی سالم به مخاطره می‌افتد. درواقع زینک یک ریزمغذی هم‌تراز آهن است و همان‌قدر که بدن به آهن و اثرات معجزه‌آسای آن در سلامتی نیازمند است به زینک و تأثیرات شگرف آن بر بهبود فرآیندهای مختلف بدن نیز وابسته می‌باشد.
بدین ترتیب بدون مقادیر کافی زینک در بدن می‌توان به‌جرئت گفت که فرآیندهای ژنی متوقف‌شده، عملکرد ایمنی بدن مختل گشته، سنتز پروتئین به تأخیر افتاده و درنهایت التیام زخم‌ها، رشد و تکامل و بسیاری از اعمال طبیعی بدن دچار نقص و سستی می‌گردد. به همین دلیل نقش آن را در سلامتی بسیار پررنگ است و به‌هیچ‌وجه نباید از مصرف آن غفلت نمود.
راه‌های مختلف جذب مقادیر کافی از زینک:
اهمیت مصرف زینک و نقش آن در سلامتی انسان سبب شده همگان در فکر چگونگی دریافت مقادیر قابل قبولی از این عنصر باشند. زینک از دو راه مختلف رژیم غذایی و مکمل‌های دارویی می‌تواند به بدن وارد شود. ولی آنچه مهم است، توجه به این نکته بوده که ما از راه رژیم غذایی فقط قادر به جذب 20% از نیازمان هستیم و تمامی آنچه را مصرف می‌کنیم از طریق مدفوع از دست می‌دهیم.
از طرفی مواد غذایی براثر تغییر و فرآوری، بخش اعظمی از ذخیره‌های زینک خود را از دست می‌دهند و این ماده را غیرقابل‌دسترس می‌نمایند. این موضوع اهمیت واردسازی مکمل‌های زینک را به مصارف روزانه افراد می‌رساند. بدین ترتیب در این بخش بیشتر باب انواع مواد غذایی حاوی زینک و انواع مکمل‌های این عنصر مانور داده و آنها را برایتان شرح و توضیح می‌دهیم تا آشنایی‌تان در مورد راه‌های مختلف مصرف این عنصر ارتقا یابد.
1. مواد غذایی غذایی حاوی عنصر زینک:
مواد غذایی مختلفی وجود دارند که ما را به سمت منابع غنی از زینک راهنمایی می‌کنند. اهمیت مصرف زینک و نقش آن در سلامتی انسان حکم می‌کند، حتماً مقادیر قابل‌توجهی از این خوراکی‌ها را در رژیم غذایی خود جای‌داده و به‌کرات مورداستفاده قرار دهیم.
1. محصولات دریایی: ماهی ساردین، ماهی آزاد، صدف، خرچنگ، میگو و …
2. گوشت قرمز و سفید: گوشت گاو، گوشت بره، گوشت گوساله، جگر، بوقلمون، مرغ و …
3. حبوبات و غلات: نخود، عدس، لوبیای سیاه، لوبیای قرمز، جو دوسر، برنج قهوه‌ای و …
4. آجیل: دانه کدوتنبل، بادام‌هندی، دانه کنف، بادام‌زمینی، گنجد و …
5. سبزی‌ها: قارچ، کلم پیچ، نخودفرنگی، برگ چغندر
2. مکمل‌های حاوی عنصر زینک:
مکمل‌های زینک نیز به‌مانند مواد غذایی حاوی این عنصر ازنظر ظاهری در اشکال مختلفی مانند کپسول، قرص، شربت، جویدنی و … عرضه‌شده و ازنظر ساختار و ترکیبات نیز گونه‌های متفاوتی دارند. باید توجه نمود این تمایزها به این دلیل بوده که هرکدام از این مکمل‌ها برای عارضه‌ای متفاوت مناسب هستند و تأثیرات متغیری بر روی بدن می‌گذارند. در ادامه بیشتر باب این عنصر و تنوع مکمل‌های آن سخن می‌گوییم.
1. زینک گلوکونات: مناسب در درمان سرماخوردگی و مورداستفاده در اسپری‌های گرفتگی بینی
2. زینک استات: تسریع علائم سرماخوردگی و پرکاربرد در قرص‌های مکیدنی سرماخوردگی
3. زینک سولفات: توانمند در حفظ سطح پایدار زینک بدن و قدرتمند در کم کردن شدت آکنه
4. زینک پیکولینات: با جذب بالا به نسبت دیگر نمونه‌ها و مناسب برای افراد با سطح بسیار پایین زینک
5. زینک اوراتات: رایج‌ترین و پراستفاده‌ترین مکمل زینک در مقایسه با موارد دیگر
6. زینک سیترات: با جذب بالاتر، طعم قابل‌تحمل‌تر و تلخی کمتر
علائم و نشانه‌های کمبود زینک در بدن:
علائم بسیاری را در صورت سوءمصرف زینک می‌توان ذکر نمود. با توجه به گستردگی تأثیرات مصرف زینک و نقش آن در سلامتی انسان مانند حفظ ساختار غشای سلولی، تولید پروتئین، سنتز DNA و …، مسلماً علائم منفی سوءمصرف این عنصر نیز باید به همان نسبت وسیع و پهناور جلوه نموده به‌گونه‌ای که عضوی از اعضای بدن را بی‌نصیب نگذارد. در این بخش به برخی از مهم‌ترین و حادترین این علائم اشاره می‌کنیم.
1. اختلال در رشد و نمو کودکان و نوجوانان
2. تأخیر در بلوغ جنسی و ناتوانی جنسی در مردان و مشکلات باروری در زنان
3. بثورات، خشکی و آلرژی‌های پوستی
4. اسهال مزمن، کاهش اشتها
5. اختلال درترمیم زخم‌ها
6. ریزش شدید مو و نازک شدن تارهای مو
7. اختلالات اخلاقی، مسائل رفتاری و نوسانات خلقی
8. ایجاد ضایعات چشمی و کم شدن بینایی در تاریکی و شب
9. کاهش وزن و عقب‌افتادگی رشد استخوانی
10. اختلال در حس چشایی
گروه‌های حساس در معرض کمبود زینک:
گروهای مختلفی از جامعه وجود دارند که در معرض کمبود زینک و درگیر شدن با عوارض هولناک آن مانند اختلالات خلقی، کاهش اشتها، خشکی پوست و … هستند. از این افراد می‌توان به بیماران درگیر با مشکلات دستگاه گوارش و التهابات روده اشاره نمود. البته افراد گیاه‌خوار که از مصرف گوشت‌ها پرهیز می‌کنند، نیز بدن خود را مستعد کمبود این عنصر معدنی می‌سازند.
البته زنان باردار و شیرده و نوزادانی که منحصراً از شیر مادر تغذیه می‌کنند، نیز در معرض این آسیب قرار دارند. افراد مبتلابه کم‌خونی و فقر آهن و بیماری‌های مزمن کلیه نیز به‌مراتب باید از فقر زینک و مشکلات به دنبال آن در رنج باشند. درنهایت افراد دارای سوءتغذیه یا کسانی که از بی‌اشتهایی رنج می‌برند یا درگیر پرخوری‌های مفرط آن‌هم با خوراکی‌های ناسالم و پرکالری هستند، هم به حتم از گروه‌های آسیب‌پذیر به شمار می‌روند. البته اعتیاد به مواد مخدر خصوصاً الکل نیز می‌تواند در تشدید عوارض و علائم کمبود زینک نقش تأثیرگذاری داشته باشد.
دلایل اهمیت مصرف زینک و نقش آن در سلامتی انسان:
وقتی پزشکان ادعا می‌کنند زینک قادر است در فعالیت بیش از 300 آنزیم بدن حضوری فعال را از خود به نمایش بگذارد، این یعنی زینک یکی از مهم‌ترین عناصر در بدن به شمار می‌رود. در این بخش سعی داریم، بیشتر از دلایل اهمیت مصرف زینک و نقش آن در سلامتی انسان سخن بگوییم و تأثیرات شگرف این عنصر را یک‌به‌یک برایتان بازگو نماییم.
· تقویت سیستم عصبی با مصرف زینک:
زینک نه‌تنها در تقویت سیستم ایمنی و بهبود عملکرد سلول‌های ایمنی موفق ظاهر می‌شود، بلکه در سرکوب و آرام‌سازی استرس اکسیداتیو و خنثی‌سازی آسیب‌های ناشی از آن نیز توانا است. به همین دلیل بوده که آرامش افراد تا حد زیادی درگرو مصرف منظم این ماده معدنی گران‌بها می‌باشد.
· بهبود زخم‌های عمیق و سوختگی‌های حاد با مصرف زینک:
سنتز کلاژن، بهبود التهابات و افزایش عملکرد ایمنی بدن که از نتایج درخشان استفاده از زینک (روی) است سبب شده، بتوان آن را به‌عنوان دارویی برای مداوای انواع سوختگی‌ها، زخم‌ها و آسیب‌های پوستی به شمار آورد.
· مبارزه با بیماری‌های مرتبط با افزایش سن با مصرف زینک:
با افزایش سن احتمال بروز بیماری‌هایی مانند ذات‌الریه، عفونت، بیماری چشمی لکه زرد، کاهش عملکرد ذهنی و … افزایش می‌یابد که روی به‌عنوان یک عامل پیشگیرانه عمل نموده و با این رویکرد دوران میان‌سالی و پیری سالم‌تری را برای افراد پدید می‌آورد.
· کاهش بیماری‌های پوستی با مصرف زینک:
التهاب، رشد باکتری، فعالیت بی‌رویه غدد چربی و … همگی می‌توانند از عوامل ایجاد بیماری‌هایی مانند جوش، آکنه و … در پوست شوند. روی چه به‌صورت خوراکی و چه به‌صورت موضعی می‌تواند در درمان هرگونه ناراحتی‌های پوستی مانند چین‌وچروک، افتادگی زودرس، کاهش ضخامت پوست و … توانمند باشد و به کاهش علائم ناخوشایند بپردازد.
· محافظت بدن در برابر اشعه خورشید با مصرف زینک:
زینک توانایی دفع مواد مضر نور خورشید را داشته و با خنثی‌سازی تأثیر منفی رادیکال‌های آزاد به‌سلامت بافت‌های بدن کمک شایانی می‌کند. خواص آنتی‌اکسیدانی روی بدان اجازه بروز چنین واکنش مثبتی را می‌دهد.
· پیشگیری از عفونت‌ها با مصرف زینک:
یکی دیگر از نتایج مصرف زینک و نقش آن در سلامتی پیشگیری از تکثیر عفونت‌های مختلف در بدن است. البته مبارزه با عفونت‌ها از طریق تقویت سیستم ایمنی نیز صورت می‌پذیرد. به همین دلیل مصرف‌کنندگان این عنصر کمتر در معرض امراض مختلف از سرماخوردگی تا ناراحتی‌های قلبی، کلیوی و … قرار می‌گیرند و شانس سلامتی بیشتری دارند.
· تقسیم سلولی صحیح با مصرف زینک:
سرعت‌بالای تقسیم سلولی سبب شده آن را یک فرآیند حیاتی در بدن بدانند. با افت، تأخیر و ایجاد خلل در این پروسه بافت‌ها به‌طور کامل و اصولی تشکیل نشده و فرد با مشکلات عدیده‌ای مواجه می‌شود که ساده‌ترین آن ایجاد مشکل در بافت پوست و مو بوده و مهم‌ترین آن نیز ایجاد خلل در تولید سلول‌های ایمنی بدن می‌باشد.
· افزایش یادگیری و ارتقا سطح حافظه با مصرف زینک:
طی تحقیقات پژوهشگران این نتیجه حاصل شد که زینک نقش تعیین‌کننده‌ای در یادگیری و ارتقا سطح حافظه ایفا می‌کند و این امر را با تنظیم ارتباط نورون‌ها با یکدیگر صورت می‌دهد. ازاین‌رو در شکل‌گیری قدرت حافظه در کودکان نیز تأثیرگذار است.
· پیشگیری از عود بیماری‌های چشمی با مصرف زینک:
زینک توانایی خود را در مقابله و جلوگیری از صدمه و آسیب به سلول‌های شبکیه چشم به اثبات رسانده و تأثیر فوق‌العاده‌ای در پیشگیری از پیشروی لکه زرد چشم در سنین بالا دارد. درواقع این عنصر می‌تواند از دست دادن بینایی را در افراد به شکل عجیبی به تأخیر بی اندازد.
· مبارزه با آسم و مشکلات ریوی با مصرف زینک:
با افزایش میزان مشخصی روی در خون می‌توان از تشدید علائم آسم جلوگیری نمود و انواع مشکلات ریوی مانند سرفه، تنگی نفس، خس‌خس سینه و … را مداوا کرد. التهاب و واکنش بیش‌ازحد مجاری هوا در برخی از افراد سبب بروز التهاب آلرژیک و آسم شده که زینک یک مهارکننده عالی است و به جد از مرگ سلول‌های دستگاه تنفسی جلوگیری می‌کند.
چگونگی تشخیص کمبود زینک در بدن:
با توجه به اینکه مصرف بلندمدت مکمل‌های زینک یا دوزهای بالای آن می‌تواند، خطرات مهلکی را برای بدن ایجاد نماید، تجویز این مکمل با دقت بیشتری توسط پزشکان صورت می‌گیرد. اهمیت مصرف زینک و نقش آن در سلامتی انسان غیرقابل‌انکار است، اما افزایش سطح زینک در بدن نیز می‌تواند، خطراتی مانند کم‌خونی، تخلیه ذخایر مس، ضعف شدید و … را به همراه داشته باشد.
ازاین‌رو پزشکان برای تشخیص کمبود آن در بدن فقط به آزمایش‌های اولیه اکتفا نکرده و برای دریافت یک نتیجه قطعی عوامل دیگری مانند بررسی دقیق رژیم غذایی فرد، وراثت و مسائل ژنتیکی و … را نیز در کنار آزمایش‌های خون مدنظر می‌گیرند تا با تجویز غیراصولی سبب بروز مشکلات جدی برای فرد مصرف‌کننده نشوند.
عوارض مصرف بی‌رویه زینک:
مصرف مواد غذایی حاوی زینک کمتر می‌تواند، آسیبی به بدن وارد سازد. این فقط مکمل‌ها هستند در صورت مصرف بی‌رویه علاوه بر اینکه سودی برای بدن نداشته، مضرات فراوانی را نیز به بدن وارد می‌سازند. به‌منظور بهره‌مندی از معجزات مصرف زینک و نقش آن در سلامتی انسان، مقدار توصیه‌شده، زینک برای مردان 11 میلی‌گرم و زنان 8 میلی‌گرم بوده اما در خانم‌های باردار و شیرده به 11 ـ 12 میلی‌گرم ارتقا می‌یابد. اگرچه بدن افراد می‌توانند تا 40 میلی‌گرم از این عنصر را نیز تحمل نماید، اما در طولانی‌مدت عوارض متعددی گریبان گیر فرد می‌شود، از این عوارض می‌توان به این موارد اشاره نمود:
1. مشکلات معده مانند حالت تهوع، استفراغ، اسهال، بی‌اشتهایی و …
2. نشانه‌هایی شبیه آنفولانزا مانند تب، سرفه، سردرد، احساس خستگی و …
3. اختلال در جذب آنتی‌بیوتیک‌ها
4. ریزش مو
5. کم‌خونی
6. تخلیه ذخایر مس بدن
7. ضعف شدید
8. خشکی دهان، گلو و سرفه
9. آسیب به معده
قیمت انواع مکمل‌های زینک در بازارهای ایران:
انواع مکمل‌های زینک ازنظر برند تولیدکننده امروزه در دو نوع خارجی و ایرانی یافت می‌شود که نمونه‌های خارجی به دلیل وارداتی بودن بسیار گران‌تر هستند. ولی مکمل‌های ایرانی نیز توانسته‌اند به مدد دانش ملی و تجربیات ارزنده دانشمندان ایرانی نمونه‌ای عالی و مورد تأیید باشند که در مقابل قیمتی بسیار به‌صرفه‌تر را نیز عرضه نموده‌اند.
با توجه به اهمیت مصرف زینک و نقش آن در سلامتی انسان و نیاز مبرم بدن به‌صورت روزانه بدان، مسلماً تهیه نمونه‌های ایرانی مناسب‌تر بوده و هزینه گزافی نیز به شما تحمیل نمی‌کند. این مکمل‌های ایرانی تحت لیسانس تولیدکنندگان اصلی تولیدشده، ازاین‌رو ترکیباتی استاندارد داشته و به‌خوبی می‌تواند در دسته داروهای مورد تأیید جهانی قرار گیرند.
